Φανταστείτε να μπορούσατε να σερφάρετε στο Facebook … από το Μεσαίωνα. Ίσως να μην είναι τόσο απίθανο όσο ακούγεται. Σε μια διασκεδαστική και ενδιαφέρουσα ομιλία, ο ερευνητής και μηχανικός Frederic Kaplan μας δείχνει την Βενετική Μηχανή του Χρόνου, ένα έργο ψηφιοποίησης 80 χιλιομέτρων βιβλίων για τη δημιουργία μιας ιστορικής και γεωγραφικής εξομοίωσης της Βενετίας κατά τη διάρκεια 1000 ετών. (Βιντεοσκοπημένο στο TEDxCaFoscariU.)
Η μετάφραση έγινε από τον Dimitri Frangoyanni και η επιμέλεια από την Chryssa Rapessi για το TED Talks.
Αυτή είναι μια εικόνα του πλανήτη Γη. Μοιάζει πολύ με τις φωτογραφιές του Απόλλων που είναι πολύ γνωστές. Υπάρχει κάτι διαφορετικό, μπορείτε να κάνετε κλικ πάνω του και αν κάνετε κλικ πάνω του, μπορείτε να κάνετε ζουμ σχεδόν οπουδήποτε πάνω στη Γη. Για παράδειγμα, αυτή είναι μια πανοραμική εικόνα της πανεπιστημούπολης EPFL.
Σε πολλές περιπτώσεις, μπορείτε επίσης να δείτε πώς φαίνεται ένα κτίριο από έναν κοντινό δρόμο. Αυτό είναι καταπληκτικό. Αλλά κάτι λείπει από αυτήν την υπέροχη περιήγηση: Ο χρόνος. Δεν έιμαι σίγουρος για το πότε τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία. Δεν είμαι καν σίγουρος αν τραβήχτηκε την ίδια στιγμή με την πανοραμική εικόνα. Στο εργαστήριο μου, δημιουργούμε εργαλεία για να ταξιδεύουμε όχι μόνο στο χώρο αλλά και στο χρόνο. Το ερώτημα που θέτουμε είναι είναι δυνατόν να φτιάξουμε κάτι σαν τους χάρτες Google του παρελθόντος;
Μπορώ να προσθέσω έναν ολισθητή πάνω στους χάρτες Google και να αλλάζω μόνο το έτος, βλέποντας πώς ήταν 100 χρόνια πριν, 1000 χρόνια πριν; Είναι δυνατόν αυτό; Μπορώ να ανακατασκευάσω τα κοινωνικά δίκτυα του παρελθόντος; Μπορώ να φτίαξω ένα Facebook του Μεσαίωνα; Μπορώ λοιπόν να φτιάξω μηχανές του χρόνου; Ισως μπορούμε απλώς να πούμε, «Όχι, δεν είναι δυνατόν». Ή να το σκεφτούμε από τη σκοπιά της πληροφορίας. Αυτό το ονομάζω το μανιτάρι της πληροφορίας.
Κάθετα, έχετε το χρόνο, και οριζόντια, έχετε την ποσότητα των διαθέσιμων ψηφιακών πληροφοριών. Προφανώς, τα τελευταία 10 χρόνια, έχουμε πολλές πληροφορίες. Και όσο πιο πίσω πάμε στο παρελθόν, τόσο λιγότερες πληροφορίες έχουμε. Αν θέλουμε να φτιάξουμε κάτι σαν τους χάρτες Google του παρελθόντος, ή το Facebook του παρελθόντος, πρέπει να μεγαλώσουμε αυτόν τον χώρο, πρέπει να τον κάνουμε ορθογώνιο. Πώς το κάνουμε αυτό; Ένας τρόπος είναι η ψηφιοποίηση. Υπάρχει πολύ διαθέσιμο υλικό — εφημερίδες, τυπωμένα βιβλία, χιλίαδες τυπωμένα βιβλία. Μπορώ να τα ψηφιοποιήσω όλα αυτά. Μπορώ να εξάγω πληροφορίες από αυτά. Βέβαια, όσο πηγαίνουμε στο παρελθόν, τόσο λιγότερες πληροφορίες έχουμε. Οπότε μπορεί να μην είναι αρκετά. Έτσι μπορώ να κάνω ότι κάνουν και οι ιστορικοί. Μπορώ να προεκτείνω. Αυτό είναι που ονομάζουμε εξωμοίωση στην επιστήμη των υπολογιστών. Αν πάρω ένα ημερολόγιο, Μπορώ να θεωρήσω, ότι δεν είναι μόνο ένα ημερολόγιο ενός Βενετού καπετάνιου που κάνει ένα συγκεκριμένο ταξίδι. Μπορώ να θεωρήσω ως ένα ημερολόγιο αντιπροσωπευτικό πολλών ταξιδιών εκείνης της περιόδου.
Προεκτείνω. Αν έχω έναν πίνακα μιας πρόσοψης, μπορώ να θεωρήσω ότι δεν είναι μόνο το συγκεκριμένο κτίριο, αλλά πιθανώς να έχει την ίδια γραμματική με κτίρια για τα οποία έχουμε χάσει κάποιες πληροφορίες. Έτσι, αν θέλουμε να κατασκευάσουμε μια μηχανή του χρόνου, χρειαζόμαστε δύο πράγματα. Χρειαζόμαστε πολύ μεγάλα αρχεία, και χρειαζόμαστε εξαιρετικούς ειδικούς. Η Μηχανή του Χρόνου της Βενετίας, το πρόγραμμα για το οποίο θα σας μιλήσω, είναι ένα κοινό πρόγραμμα μεταξύ του EPFL και του πανεπιστημίου της Βενετίας Ca'Foscari.
Υπάρχει κάτι πολύ περίεργο με τη Βενετία, ότι η διοίκησή της ήταν πάρα πολύ γραφειοκρατική. Έχουν καταγράψει τα πάντα, σχεδόν σαν την Google σήμερα. Στο Archivio di Stato, έχετε 80 χιλιόμετρα αρχείων που καταγράφουν κάθε πτυχή της ζωής στη Βενετία για πάνω από 1.000 χρόνια. Έχετε κάθε πλοίο που βγαίνει, κάθε πλοίο που μπαίνει. Έχετε κάθε αλλαγή που έχει γίνει στην πόλη. Είναι όλα εκεί. Στήνουμε ένα 10ετές πρόγραμμα ψηφιοποίησης που έχει σκοπό να μετατρέψει αυτό το αχανές αρχείο σε ένα γιγάντιο σύστημα πληροφοριών. Το είδος του στόχου που θέλουμε να φτάσουμε είναι η ψηφιοποίηση 450 βιβλίων την ημέρα. Βέβαια, η ψηφιοποίηση δεν είναι αρκετή, γιατί αυτά τα αρχεία, είναι κυρίως γραμμένα στα Λατινικά, στα Τοσκανικά στην Βενετική διάλεκτο, οπότε πρέπει να τα αντιγράψουμε, να τα μεταφράσουμε σε κάποιες περιπτώσεις, να τα καταχωρήσουμε και αυτό προφανώς δεν είναι εύκολο.
Συγκεκριμένα, η παραδοσιακή οπτική μέθοδος αναγνώρισης χαρακτήρων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε τυπωμένα κείμενα, δεν λειτουργεί καλά σε χειρόγραφα κείμενα. Οπότε η λύση είναι να εμπνευστούμε από έναν άλλο τομέα: την αναγνώριση φωνής. Ένας τομέας που μπορεί να φαίνεται αδύνατος, αλλά που μπορεί να γίνει, απλά βάζοντας επιπλέον περιορισμούς. Αν έχετε ένα πολύ καλό μοντέλο της γλώσσας που χρησιμοποιείται, αν έχετε ένα πολύ καλό μοντέλο ενός εγγράφου, πόσο καλά δομημένα είναι. Και αυτά είναι διοικητικά έγγραφα. Είναι καλά δομημένα σε πολλές περιπτώσεις. Αν χωρίσετε αυτό το τεράστιο αρχείο σε μικρότερα υποσύνολα όπου ένα μικρότερο υποσύνολο μοιράζεται παρόμοια στοιχεία, τότε υπάρχει πιθανότητα επιτυχίας.
Αν φτάσουμε αυτό το στάδιο, τότε υπάρχει κάτι άλλο: μπορούμε να εξάγουμε συμβάντα από αυτά τα έγγραφα. Και μάλιστα, περίπου 10 δισεκατομμύρια συμβάντα μπορούν να εξαχθούν από αυτό το αρχείο. και σε αυτό το γιγάντιο σύστημα πληροφοριών μπορεί να γίνει αναζήτηση με πολλούς τρόπους. Μπορείτε να κάνετε ερωτήσεις όπως, «Ποιος έμενε σ'αυτό το παλάτσο το 1323;» «Πόσο κόστιζε ένα φαγκρί στην αγορά Ρεάλτο το 1434;» «Πόσος ήταν ο μισθός ενός υαλοποιού στο Μουράνο ίσως κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας;» Μπορείτε να κάνετε ακόμη μεγαλύτερες ερωτήσεις επειδή θα είναι σημασιολογικά κωδικοποιημένα. Και μετά μπορείτε να τα βάλετε στον χώρο, γιατί πολλές από αυτές τις πληροφορίες είναι χωρικές. Και από αυτό, μπορείτε να κάνετε πράγματα όπως την αναδόμηση αυτού του εξωπραγματικού ταξιδιού εκείνης της πόλης που κατάφερε να έχει μια βιώσιμη ανάπτυξη για πάνω από χίλια χρόνια, καταφέρνοντας να έχει όλο αυτό το διάστημα μια μορφή ισορροπίας με το περιβάλλον. Μπορείτε να αναδομήσετε αυτό το ταξίδι, να το οπτικοποιήσετε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Αλλά φυσικά, δεν μπορείτε να καταλάβετε τη Βενετία βλέποντας μόνο την πόλη. Πρέπει να τη βάλετε σε ένα μεγαλύτερο Ευρωπαϊκό υπόβαθρο. Έτσι η ιδέα είναι επίσης να καταγράψουμε όλα αυτά τα πράγματα που δούλευαν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Μπορούμε επίσης να αναδομήσουμε το ταξίδι της Βενετικής ναυτικής αυτοκρατορίας, πώς προοδευτικά έλεγχε την Αδριατική Θάλασσα, πώς έγινε η ισχυρότερη μεσαιωνική αυτοκρατορία της εποχής της, ελέγχοντας τις περισσότερες θαλάσσιες διαδρομές από την ανατολή έως το νότο. Αλλά μπορείτε να κάνετε ακόμα κι άλλα πράγματα, γιατί σ'αυτές τις θαλάσσιες διαδρομές, υπάρχουν επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Μπορείτε να πάτε ένα βήμα παραπέρα και να δημιουργήσετε ένα σύστημα εξομοίωσης, να δημιουργήσετε έναν Μεσογειακό εξομοιωτή που να είναι ικανός να αναδομεί ακόμα και τις πληροφορίες που λείπουν, το οποίο θα μας επέτρεπε να κάνουμε ερωτήσεις όπως αν χρησιμοποιούσατε έναν σχεδιαστή διαδρομών. «Αν είμαι στην Κέρκυρα τον Ιούνιο του 1323 και θέλω να πάω στην Κωνσταντινούπολη, από πού μπορώ να πάρω ένα καράβι;» Πιθανώς να μπορούμε να απαντήσουμε σ'αυτήν την ερώτηση με ακρίβεια δύο ή τριών ημερών. «Πόσο θα κοστίσει;» «Ποια είναι η πιθανότητα να συναντήσουμε πειρατές;»
Φυσικά, καταλαβαίνετε, η κεντρική επιστημονική πρόκληση ενός τέτοιου έργου είναι ο χαρακτηρισμός, η ποσοτικοποίηση και η παρουσίαση της αβεβαιότητας κι της ασυνέπειας σε κάθε βήμα της διαδικασίας. Υπάρχουν παντού σφάλματα, σφάλματα στο έγγραφο, είναι λάθος το όνομα του καπετάνιου, κάποια πλοία δεν βγήκαν ποτέ στη θάλασσα. Υπάρχουν σφάλματα στη μετάφραση, ερμηνευτικές προκαταλήψεις, και επιπλέον, αν προσθέσετε τις αλγοριθμικές διαδικασίες, θα έχετε σφάλματα στην αναγνώριση, σφάλματα στην εξαγωγή, έτσι έχετε πάρα πολύ αβέβαια στοιχεία. Πώς λοιπόν μπορούμε να ανακαλύψουμε και να διορθώσουμε αυτές τις ασυνέπειες; Πώς μπορούμε να παρουσιάσουμε αυτού του είδους την αβεβαιότητα; Είναι δύσκολο.
Ένα πράγμα που μπορείτε να κάνετε είναι να καταγράψετε κάθε βήμα της διαδικασίας, όχι μόνο κωδικοποιώντας τις ιστορικές πληροφορίες αλλά αυτό που ονομάζουμε τις μετα-ιστορικές πληροφορίες, πώς κατασκευάζεται η ιστορική γνώση, τεκμηριώνοντας κάθε βήμα. Αυτό δεν μας εγγυάται ότι συγκλίνουμε σε μια μοναδική ιστορία της Βενετίας, αλλά πιθανώς να μπορούμε να αναδομήσουμε μια πλήρως τεκμηριωμένη πιθανή ιστορία της Βενετίας. Ίσως να μην υπάρχει ένας μόνο χάρτης. Ίσως να υπάρχουν αρκετοί χάρτες.
Το σύστημα πρέπει να το επιτρέπει αυτό, γιατί έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια νέα μορφή αβεβαιότητας, που είναι πραγματικά καινούργια γι'αυτό το είδος γιγάντιας βάσης δεδομένων. Και πώς θα έπρεπε να επικοινωνήσουμε αυτή τη νέα έρευνα σε ένα μεγάλο κοινό; Πάλι, η Βενετία είναι αξιοσημείωτη για αυτό. Με τα εκατομμύρια επισκεπτών που έρχονται κάθε χρόνο, είναι πραγματικά ένα από τα καλύτερα μέρη για να προσπαθήσουμε να εφευρέσουμε το μουσείο του μέλλοντος.
Φανταστείτε, οριζόντια βλέπετε τον ανακατασκευασμένο χάρτη ενός δεδομένου έτους. και κάθετα βλέπετε το έγγραφο που εξυπηρέτησε την αναδόμηση, πίνακες για παράδειγμα. Φανταστείτε ένα σύστημα εμβύθισης που μας επιτρέπει να βουτήξουμε και να αναδομήσουμε τη Βενετία μιας δεδομένης χρονιάς, μια εμπειρία που μπορείτε να μοιραστείτε εντός μιας ομάδας. Αντίστροφα, φανταστείτε ότι ξεκινάτε από ένα έγγραφο, ένα Βενετικό χειρόγραφο, και δείχνετε τι μπορείτε να κατασκευάσετε από αυτό, πώς αποκωδικοποιείται, πώς το πλαίσιο του εγγράφου μπορεί να αναδημιουργηθεί. Αυτή είναι μια εικόνα από μια έκθεση που διεξάγεται τώρα στη Γενέυη με αυτού του είδους το σύστημα.
Εν κατακλείδι λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι η έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες πρόκειται να υποβληθεί σε μια εξέλιξη πιθανόν παρόμοια με αυτό που συνέβη στις βιοεπιστήμες πριν 30 χρόνια. Είναι πραγματικά θέμα κλίμακας. Βλέπουμε εργασίες που είναι πολύ πέρα από όσα μπορεί να καταφέρει μια ερευνητική ομάδα, και αυτό είναι πραγματικά νέο για τις ανθρωπιστικές επιστήμες, που πολύ συχνά συνηθίζουν να δουλεύουν σε μικρές ομάδες ή μόνο με έναν-δυο ερευνητές. Όταν επισκεφτείτε το Archivio di Stato, νιώθετε ότι είναι πέρα από αυτό που μπορεί να καταφέρει μια μόνο ομάδα, και ότι θα έπρεπε να είναι μια από κοινού προσπάθεια. Αυτό λοιπόν που πρέπει να κάνουμε για αυτήν την αλλαγή αντίληψης είναι να μεγαλώσουμε μια νέα γενιά «ψηφιακών ανθρωπιστών» που θα είναι έτοιμοι για αυτήν την αλλαγή. Σας ευχαριστώ πολύ.
