Το 1989, το Διαδίκτυο υπήρχε ήδη, αλλά δεν έμοιαζε καθόλου με το σημερινό. Το διαδίκτυο που χρησιμοποιούμε σήμερα οφείλει ένα μεγάλο μέρος της εμφάνισης του στον Sir Tim Berners-Lee και το δημιούργημά του, το World Wide Web. Η κυκλοφορία του Διαδικτύου ξεκίνησε 35 χρόνια πριν με την εργασία του Berners-Lee, Information Management: A Proposal.
Ο Berners-Lee δεν ήθελε να αλλάξει τον κόσμο. Ήθελε απλώς να δημιουργήσει έναν εύκολο τρόπο ανταλλαγής πληροφοριών στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικής Έρευνας ή European Organization for Nuclear Research, ευρέως γνωστό και σαν CERN. Η λύση του ήταν ένα σύστημα υπερκειμένου που μοιραζόταν μέσω του Διαδικτύου (internet-distributed hypertext system). Το ξέρουμε σαν Web.
Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να μετατραπεί από μια ιδέα στα χαρτιά σε ένα λειτουργικό σύστημα. Μέχρι το 1993, ο Ιστός ήταν μια συνεχιζόμενη επιχείρηση.
Όπως το έθεσε ο Berners-Lee το 2024, το web χτίστηκε με “την πρόθεση να επιτρέψει τη συνεργασία, να ενισχύσει την ενσυναίσθηση και την κατανόηση και να δημιουργήσει δημιουργικότητα”. Ήταν να είναι ένα εργαλείο για την ενδυνάμωση της ανθρωπότητας. Την πρώτη δεκαετία του το web εκπλήρωσε αυτή την υπόσχεση, αφού δημιουργήθηκαν χιλιάδες μικρές, τοπικές κοινότητες.”
Ο Berners-Lee αναφέρει: “Την περασμένη δεκαετία, αντί να ενσωματώνει αξίες, ο ιστός έπαιξε ρόλο στη διάβρωσή τους”. Αυτό βέβαια το αποδίδει στη “δυσλειτουργία που προκαλείται από το γεγονός ότι το web κυριαρχείται από το προσωπικό συμφέρον πολλών εταιρειών”.
Τις πρώτες μέρες του Διαδικτύου, ξεπηδούσαν συνεχώς πολλές νέες εταιρείες. Σήμερα, τόσο στο Διαδίκτυο όσο και στο χρηματιστήριο κυριαρχούν η Meta (Facebook), η Amazon, η Microsoft, η Apple και η Alphabet (Google). Είναι μια οικονομία του Διαδικτύου που ανήκει στις μεγάλες δυνάμεις, όχι στις μικρές νεοφυείς επιχειρήσεις.
Ο Berners-Lee αναγνώρισε – στα 30ά γενέθλια της δημιουργίας του web – ότι έγινε “δημόσια πλατεία, βιβλιοθήκη, ιατρείο, κατάστημα, σχολείο, στούντιο σχεδιασμού, γραφείο, κινηματογράφος, τράπεζα και τόσα άλλα”. Δυστυχώς, αναφέρει “Έχει δημιουργήσει επίσης ευκαιρίες για απατεώνες, έχει δώσει φωνή σε όσους διαδίδουν μίσος και έχει κάνει ευκολότερη τη διάπραξη κάθε είδους εγκλήματος”.
Η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης (AI) δεν βοήθησε. Ο Berners-Lee πιστεύει μάλιστα ότι η AI έχει κάνει τα πράγματα χειρότερα. “Η ταχεία πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης έχει επιδεινώσει αυτές τις ανησυχίες, αποδεικνύοντας ότι τα ζητήματα στον Ιστό δεν είναι μεμονωμένα, αλλά μάλλον βαθιά συνυφασμένα με τις αναδυόμενες τεχνολογίες”.
Ωστόσο, ο Berners-Lee ελπίζει σε κάτι καλύτερο:
“Θα ήταν ηττοπαθές και χωρίς φαντασία να υποθέσουμε ότι ο ιστός όπως τον ξέρουμε δεν μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο στα επόμενα 30 χρόνια”.
Πως; Αντιμετωπίζοντας δύο προβλήματα:
Το πρώτο είναι η έκταση της συγκέντρωσης εξουσίας, η οποία έρχεται σε αντίθεση με το αποκεντρωμένο πνεύμα που οραματιζόμουν αρχικά. Αυτό έχει τμηματοποιήσει τον ιστό, προσπαθώντας να κρατήσει τους χρήστες γαντζωμένους σε μια πλατφόρμα για τη βελτιστοποίηση του κέρδους μέσω της παθητικής παρατήρησης του περιεχομένου. Αυτό το εκμεταλλευτικό επιχειρηματικό μοντέλο είναι ιδιαίτερα σοβαρό στη φετινή χρονιά των εκλογών. Αυτό το ζήτημα περιπλέκεται με το δεύτερο, την αγορά προσωπικών δεδομένων που εκμεταλλεύεται τον χρόνο και τα δεδομένα των ανθρώπων με τη δημιουργία βαθιών προφίλ που επιτρέπουν τη στοχευμένη διαφήμιση και τελικά τον έλεγχο των πληροφοριών που παρέχουν οι άνθρωποι.
Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για αυτό;
Πρόταση του Berners-Lee: “Πρέπει να καταρρίψουμε τα σιλό δεδομένων για να ενθαρρύνουμε τη συνεργασία, να δημιουργήσουμε συνθήκες αγοράς στις οποίες μια ποικιλία επιλογών ευδοκιμεί για να τροφοδοτήσει τη δημιουργικότητα και να μετατοπιστεί από το πολωτικό περιεχόμενο σε ένα περιβάλλον που διαμορφώνεται από μια ποικιλία φωνών και προοπτικών που καλλιεργούν ενσυναίσθηση και κατανόηση.”
Συγκεκριμένα, αυτό μπορεί να γίνει υιοθετώντας ένα νέο παράδειγμα που βάζει τον άνθρωπο μπροστά από τα επιχειρηματικά μοντέλα. Αυτό δεν είναι απλά μια ιδανική σκέψη, έχει γίνει ήδη πραγματικότητα. Οι τεχνολογίες που μας εξυπηρετούν και μας ενδυναμώνουν όλους – όπως τα νέα μοντέλα κοινωνικών δικτύων Bluesky και Mastodon – δεν τροφοδοτούν τη διαφήμιση και την επιχειρηματική δέσμευση αλλά δημιουργούν κοινότητες. Το GitHub παρέχει διαδικτυακά εργαλεία συνεργασίας και podcast που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κοινότητας.
“Η ώρα να δράσουμε και να αγκαλιάσουμε αυτή τη μεταμορφωτική δυνατότητα είναι τώρα”
Ένα άλλο μέρος της απάντησης στη μεταρρύθμιση του web είναι το Στερεό Πρωτόκολλο (Solid Protocol). Αυτή η προδιαγραφή παρέχει σε όλους ένα δικό τους ηλεκτρονικό κατάστημα προσωπικών δεδομένων (POD από το personal online data store). “Με το Solid”, αναφέρει ο Berners-Lee, “τα άτομα αποφασίζουν πώς γίνεται η διαχείριση, η χρήση και η κοινή χρήση των δεδομένων τους. Αυτή η προσέγγιση έχει ήδη αρχίσει να εδραιώνεται, όπως φαίνεται στη Φλάνδρα, όπου κάθε πολίτης έχει πλέον το δικό του POD.” Στόχος του POD είναι να δώσει σε εμάς – και όχι στις εταιρείες – τον έλεγχο των προσωπικών μας δεδομένων.
Η Solid υποστηρίζεται από την εταιρεία του Berners-Lee, Inrupt. Υπό την καθοδήγησή του, το σχέδιο είναι η Solid να επιτρέψει στον Ιστό να περιλαμβάνει διαχείριση ταυτότητας, έλεγχο πρόσβασης και καθολικά πρότυπα δεδομένων. Θα αποσυνδέσει δεδομένα από εφαρμογές που ελέγχονται από εταιρείες, έτσι ώστε τα δεδομένα να οργανώνονται και να διαχειρίζονται από τα ίδια τα άτομα.
Γνωρίζει όμως ότι αυτό είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει.
“Απαιτεί υποστήριξη από ανθρώπους που ηγούνται της μεταρρύθμισης, από ερευνητές, εφευρέτες και υποστηρικτές. Πρέπει να ενισχύσουμε και να προωθήσουμε αυτές τις θετικές περιπτώσεις χρήσης και να εργαστούμε για να αλλάξουμε τη συλλογική νοοτροπία των παγκόσμιων πολιτών. Το Web Foundation έχει και θα συνεχίσει να υποστηρίζει και να επιταχύνει αυτό το αναδυόμενο σύστημα και τους ανθρώπους πίσω από αυτό. Ωστόσο, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να κάνουν και άλλοι το ίδιο, να υποστηρίξουν την ηθικά θαρραλέα ηγεσία που ανεβαίνει, να συλλογικοποιήσουν τις λύσεις τους και να αλλάξουν τον διαδικτυακό κόσμο που υπαγορεύεται από το κέρδος σε κάποιον που είναι υπαγορεύεται από τις ανάγκες της ανθρωπότητας”.
Μπορεί ο τεχνοϊδεαλισμός να γίνει πραγματικότητα;
Έχω τις αμφιβολίες μου, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε. Αυτό επιδιώκει ο Berners-Lee. Μεταμόρφωσε τον κόσμο μια φορά, και ίσως μαζί, μπορούμε να τον μεταμορφώσουμε άλλη μια προς το καλύτερο.
