Όταν κυκλοφόρησε το πρώτο Matrix το 1999, η διαφήμιση για το Διαδίκτυο ήταν σε φρενίτιδα. Το περιοδικό Time είχε ανακηρύξει το νεαρό Jeff Bezos Πρόσωπο της Χρονιάς, και το BBC την ανακήρυξε σαν τη “χρονιά του Διαδικτύου”.
Ήρθε λοιπόν το πρώτο Matrix, με πρωτοποριακά ειδικά εφέ που είχαν δημιουργηθεί από υπολογιστή, σαν “την πρώτη ταινία του 21ου αιώνα”. 20 χρόνια μετά την κυκλοφορία της, η ταινία παραμένει ένα προφητικό project της πρώιμης εποχής του Διαδικτύου που άφησε εποχή. Η επιρροή της συνεχίζει να είναι παντού, ζωντανεύει στη μόδα και τη φιλοσοφία, καθώς και στους τεχνολογικούς μας φόβους και φαντασιώσεις.
Η παραβολή με το “κόκκινο χάπι” που βοηθά τους χαρακτήρες να αφυπνιστούν σε μια ουτοπική πραγματικότητα κυκλωμάτων, ατελείωτων ελευθεριών και δυνατοτήτων του εαυτού, χρησιμεύει σαν ένα πολιτιστικό στήριγμα. Η ταινία δημιούργησε φυσικά τα απαραίτητα ($$$$$$$$) σίκουελ. Φτάσαμε λοιπόν στην εποχή του “The Matrix Resurrections”. (Επειδή αυτή η δημοσίευση δεν είναι πολιτική με την στενή έννοια, δεν θα αναφέρω την διαφορετική έννοια της παραβολής μεταξύ του μπλε και του κόκκινου χαπιού).
Ωστόσο όμως το διαδίκτυο έχει εξελιχθεί. Βρισκόμαστε σε νέο χρονοδιάγραμμα, στο οποίο ο διευθύνων σύμβουλος της Tesla και της SpaceX, Elon Musk, θα μπορούσε να πει στους 34 εκατομμύρια folowers του στο Twitter να “πάρουν το κόκκινο χάπι”, μια ιδέα που αναφέρεται όλο και πιο πολύ από τους alt-right συνωμοσιολόγους. Ο Mark Zuckerberg του Facebook από την άλλη ανακοίνωσε τα σχέδιά του για ένα “metaverse“, ένα διαδίκτυο σαν το Matrix όπου αντί κανείς να βλέπει το περιεχόμενο, θα είναι μέσα σε αυτό. Έτσι το νέο Matrix Resurrections βασίζεται πια σε πραγματικά γεγονότα.
Κυριαρχούμενη από μερικές μεγάλες εταιρείες, η σημερινή ψηφιακή σφαίρα φαίνεται να είναι περισσότερο καθοδηγούμενη και καταναγκαστική παρά τα όνειρα που είχε ο Neo στο πρώτο Matrix. Είναι “ένας κόσμος χωρίς κανόνες και ελέγχους, χωρίς σύνορα ή όρια, ένας κόσμος όπου όλα είναι δυνατά”, ανέφερε ο Neo (Reeves) στο τέλος της πρώτης ταινίας.
Το Διαδίκτυο είναι πλέον ένας τεράστιος ιστός που έχει σχεδιαστεί για να αιχμαλωτίζει τα γούστα, την προσοχή και τα μοτίβα σκέψης μας και να τα ωθεί σε κερδοσκοπικές γραμμές. Ο στόχος δεν είναι ένας κόσμος όπου όλα είναι δυνατά — αλλά ένας κόσμος όπου τα πάντα είναι προβλέψιμα και αγορασμένα.
Η υπόσχεση της ψηφιακής αυτοπραγμάτωσης του Matrix μπορεί να ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του ουτοπισμού του πρώιμου Διαδικτύου, αλλά δεν την είδαμε ποτέ (βλέπε στο Στο Internet κανείς δεν ξέρει αν είσαι σκύλος).
Το ποικίλο καστ του Matrix προτείνει ένα Διαδίκτυο που έχει απαλλάξει την ανθρωπότητα από κάθε διακρίσεις, φυλής, τάξης και φύλου. Ο Neo ξεκινά ως Thomas Anderson, ένας βαριεστημένος μηχανικός λογισμικού που μισεί τη δουλειά του, και στο τέλος ξέρει κουνγκ φου και μπορεί να αποφεύγει τις σφαίρες. Η Trinity μπορεί να αψηφά την βαρύτητα αλλά και τις έμφυλες προσδοκίες των εχθρών της.
Το Διαδίκτυο σήμερα σας λέει ποιος είστε ή μάλλον ορίζει ποιος είστε. Το κυρίαρχο ήθος της Silicon Valley έχει απομακρυνθεί από την ιδέα ότι το Διαδίκτυο μπορεί να είναι ένας χώρος για να ζεις έξω από τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες της κοινωνίας. Στο Facebook, ο κ. Zuckerberg, για παράδειγμα, υποστηρίζει ότι η ύπαρξη δεύτερης ταυτότητας είναι “παράδειγμα έλλειψης ακεραιότητας” και η πολιτική της εταιρείας αναφέρει ότι ο καθένας θα πρέπει να χρησιμοποιεί το αληθινό του όνομα, για να ξέρουμε πάντα με ποιον μιλάμε. Τέτοιες ερμηνείες θυμίζουν τον κακό του Matrix, τον Πράκτορα Smith που εργάζεται για λογαριασμό των μηχανών, ο οποίος επιμένει να αποκαλεί τον Neo με το αρχικό του όνομα Thomas Anderson.
“Φαίνεται ότι έχεις δύο ζωές”, λέει ο Smith στην πρώτη ταινία, αφού συνέλαβε τον Neo.
“Μία από αυτές έχει μέλλον, η άλλη δεν έχει”.
Παρά τα ψευδώνυμα, τα trol και τα alter ego που εξακολουθούν να κατοικούν σε ορισμένες γωνιές του Διαδικτύου, οι κύριοι παράδρομοί του πλέον βραβεύουν τη συνέπεια και τη διαφάνεια έναντι των “κινδύνων της ανωνυμίας”. Η ιδέα του Διαδικτύου σαν ένας τόπος καλλιέργειας της ταυτότητας έχει επισκιαστεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η αυτοπραγμάτωση πλέον μετριέται σε likes, shares και αριθμούς followers.
Η πολιτιστική μας στροφή προς τη διατήρηση μιας στενά καθορισμένης ταυτότητας – διαδικτυακά και offline, σε όλες τις πλατφόρμες – ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τα ενδιαφέροντα της Silicon Valley. Ο στόχος πολλών εταιρειών τεχνολογίας είναι να μας γνωρίσουν περισσότερο από ό,τι γνωρίζουμε τους εαυτούς μας, να προβλέπουν τις επιθυμίες και τις ανησυχίες μας για να μας πουλήσουν πράγματα. Η υπόθεση ότι ο καθένας από εμάς έχει μια ενιαία ταυτότητα απλοποιεί το έργο, υποδηλώνοντας στους διαφημιστές ότι είμαστε συνεπείς, και προβλέψιμοι καταναλωτές.
Στο Matrix οι άνθρωποι μεγαλώνουν σε λοβούς που μοιάζουν με μήτρες και στη συνέχεια συνδέονται στην προσομοίωση μέσω ομφάλιων λώρων. Από την βρεφική μας ηλικία ετοιμαζόμαστε για ένα μέλλον όπου όλες οι επιθυμίες μας θα εκπληρώνονται εκ των προτέρων. Η ψηφιακή μας ύπαρξη, όπως την ορίζει το Matrix (ένας κόσμος χωρίς κανόνες και ελέγχους, χωρίς σύνορα ή όρια, ένας κόσμος όπου όλα είναι δυνατά) είναι κρυμμένη από εμάς. Πρόκειται για το μέλλον που μας ετοιμάζουν.
Στην εποχή της κλιματικής κατάρρευσης και της ακραίας ανισότητας, ας έχουμε την επίγνωση ότι διαιωνίζουμε ένα σύστημα που δεν ευνοεί τα συμφέροντα της ανθρωπότητας, ένα σύστημα που μπορεί στην πραγματικότητα να εργάζεται εναντίον μας.
Τουλάχιστον στο Matrix, φταίνε οι μηχανές. Εμείς έχουμε μόνο τον εαυτό μας, και το διαδίκτυο που έχουμε φτιάξει.
