Για πρώτη φορά, το Facebook οδηγείται στο εδώλιο του κατηγορουμένου με βαρύτατες ποινικές κατηγορίες που αφορούν στο ιδιωτικό απόρρητο και τις παρακολουθήσεις πολιτών.
Του Αχιλλέα Φακατσέλη
Στις 9 του ερχόμενου Απριλίου, μια ασυνήθιστη δίκη θα γίνει σε δικαστήριο της Βιέννης. Εικοσιπέντε χιλιάδες Ευρωπαίοι πολίτες, οδηγούν στο εδώλιο του κατηγορουμένου την εταιρεία που κατέχει την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης facebook, με βαρύτατες κατηγορίες που έχουν να κάνουν με κατάφορες παραβιάσεις του ιδιωτικού απόρρητου, αντικοινωνικές συνεργασίες με κρατικές υπηρεσίες παρακολούθησης, παράνομη διασύνδεση προσωπικών δεδομένων και χρήση τους, ακόμη και με ψυχολογικές αλγοριθμοποιήσεις ολόκληρων κοινωνικών ομάδων. Άλλες 50.000 άνθρωποι από τον υπόλοιπο κόσμο, υποστηρίζουν την αγωγή, αλλά για νομικούς λόγους δεν μπορούν να εκπροσωπηθούν κι εκείνοι στο δικαστικό υπερθέαμα της Βιέννης.
Είναι η πρώτη φορά που το facebook υποχρεώνεται να ανοίξει τις κουρτίνες εμπρός στο διεθνές κοινό του, για να αξιολογηθεί η καταγγελλόμενη έκνομη παρασκηνιακή του δραστηριότητα –αν τελικά αποδειχθεί ότι υπάρχει τέτοια. Είναι επίσης η πρώτη φορά στα ευρωπαϊκά δικαστικά χρονικά, που τόσο πολλοί ενάγοντες συνωστίζονται σε μια δίκη –αν εξαιρέσει κανείς τα λαϊκά δικαστήρια των επαναστατικών στιγμών όταν οι λαοί δικάζουν τους θύτες τους. Φυσικά, κανένα δικαστήριο στον κόσμο, όσο δίκαιο κι αν είναι, δεν μπορεί να διαχειριστεί τόση πολυκοσμία, οπότε έχουμε εδώ ένα αυστριακό δικηγορικό γραφείο που αναλαμβάνει με χαρά την εκπροσώπηση των εναγόντων στην υπόθεση «Europe v. Facebook».
Κι εδώ, αρχίζουν τα νταούλια: εφόσον η αγωγή κατατέθηκε τον Αύγουστο του 2014, πώς και φτάσαμε στο 2015 κι ο όχλος του facebook δεν πήρε την είδηση; Τα 75.000 like που πήρε η υπόθεση (το άθροισμα εκείνων που προσυπογράφουν την αγωγή) μπορεί να είναι ένα μικρό κλάσμα σε σχέση με τον παγκόσμιο πληθυσμό του facebook που φτάνει το 1,5 δισεκατομμύριο χαρούμενους ανθρώπους που ποστάρουν ακατάπαυστα τις ιδιωτικές τους στιγμές, αλλά αρκούν για να διαδώσουν τα νέα. Κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, σίγουρα, μια και τα οικονομικά στοιχεία που δημοσιεύει η ίδια η εταιρεία, το αποδεικνύει: το τελευταίο τρίμηνο του 2014, όταν οι άνθρωποι της εργασίας συμπλήρωναν κάτι χρόνια απλήρωτοι ή την έβγαζαν με μισθούς πείνας, το facebook κατέγραφε καθαρά κέρδη 670 εκατομμυρίων us dollars από τζίρο σχεδόν 4 δισεκατομμυρίων, έχοντας αυξήσει τους καθημερινούς χρήστες του κατά 18 τοις εκατό έναντι του ίδιου του τριμήνου του 2013.
Σ’ έναν κανονικό πλανήτη ανθρώπων κοινής λογικής, αυτό δεν θα μπορούσε να συμβεί. Διότι, όταν σου λένε ότι σε εκμεταλλεύονται και μάλιστα εις βάρος σου, κανονικά, τους γυρνάς την πλάτη ώστε να μην σε εκμεταλλεύονται άλλο. Στον πλανήτη του facebook όμως, αυτό δεν συνέβη, είτε επειδή δεν το ‘μαθε ο πληθυσμός (πώς είναι δυνατό;), είτε επειδή για κάποιο λόγο αδιαφόρησε μαθαίνοντάς το –όπως και να ‘χει, κανένα από τα δύο δεν είναι κολακευτικό.
Το άσχημο είναι ότι ο όχλος του facebook έχει επιδείξει την ίδια αδράνεια και σε άλλες περιπτώσεις που θίχτηκε η αξιοπρέπειά του. Κι άλλες φορές στο παρελθόν διαδόθηκαν τα νέα για έκνομες χρήσεις των προσωπικών στοιχείων που διακινεί και συλλέγει η αχανής βάση δεδομένων του facebook. Αλλά, και χωρίς να σκάνε τα άσχημα νέα, υπάρχει μια σαφής λογική εξίσωση που γεννά επιφυλάξεις στον κοινό νου – όταν ενάμιση δισεκατομμύριο άνθρωποι κάνουν το ίδιο πράγμα, δεν θα περάσουν απαρατήρητοι, κι αυτό ακριβώς συμβαίνει στις υπερλεωφόρους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Με άλλα λόγια, ενάμιση δισεκατομμύριο άνθρωποι που καταθέτουν σε real time τι σκέφτονται, που πάνε, τι τους απασχολεί, κι ένα σωρό άλλα προσωπικά στοιχεία, φυσικά δεν αφήνονται να πάνε ανεκμετάλλευτοι κι όλες οι πληροφορίες τους να χαθούν στο matrix του κυβερνοχώρου λες κι είναι κανένα άχρηστο e-σκουπιδαριό.
Το αντίθετο μάλιστα.
Για κάποιους, είναι πολύτιμα στοιχεία, με κάθε έννοια: για την ίδια την εταιρεία-μαμούθ που θησαυρίζει διακινώντας τις ιδιωτικές φλυαρίες του λαού της, αλλά και για τους υπάλληλους των πολιτικών διαχειριστών που από τις γκρίζες περιοχές της νομιμότητας, τροφοδοτούν μυστήριους αλγόριθμους που κάνουν τη ζωή μας δύσκολη τώρα, κι αργότερα δυσκολότερη. Αλγόριθμους, που (για όποιον δεν κατάλαβε), τελειοποιούν τα μοντέλα πρόβλεψης της συμπεριφοράς ολόκληρων κοινωνιών επιτυγχάνοντας επίπεδα καταστολής και διαχείρισης που ποτέ, κανείς, δεν φαντάστηκε.
Στο μεταξύ, όλα δείχνουν ότι ο όχλος του facebook, όπως και κάθε άλλος όχλος στη γη, πιστεύει ότι ελευθερία είναι να λέει κανείς ό,τι θέλει, χωρίς φόβο. Είναι ακριβώς το είδος ανθρώπων που ο Γκαίτε εννοούσε όταν έλεγε ότι οι πιο απελπιστικά σκλάβοι, είναι εκείνοι που νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι. Στην ψηφιακή της εκδοχή, η σκέψη εκείνη του Γκαίτε, αλλάζει ελάχιστα, και γίνεται «οι πιο απελπιστικά αφελείς, είναι εκείνοι που νομίζουν ότι το internet είναι ελεύθερο». Δεν είναι ελεύθερο, κι έχουμε ήδη μερικές αποδείξεις, για τους δύσπιστους που δεν διαθέτουν τον κοινό νου.
Μόλις το περασμένο καλοκαίρι βούιξε ο (πραγματικός) κόσμος από την αποκάλυψη ότι το facebook χρησιμοποιούσε παράνομα τα προσωπικά στοιχεία 600.000 χρηστών του, για να κάνει πειράματα κοινωνικής ψυχολογίας εν αγνοία τους. Μάλιστα, στις ΗΠΑ, πολίτες οργισμένοι από την αποκάλυψη εκείνη, δημιούργησαν ένα κίνημα που καλούσε τους χρήστες του facebook σε απλή αποχή 70 ημερών από την συγκεκριμένη πλατφόρμα. Όχι διαγραφή, απλά αποχή για 70 μέρες. Η πρόσκληση συγκέντρωσε μερικές χιλιάδες υπογραφές και μετά, κανένα αφτί δεν ίδρωσε.
Καπάκι, το αρχαιότατο (από το 1863) και με πολιτική διαπλοκή επιστημονικό περιοδικό PNAS (αρκτικόλεξο του μυστήριου τίτλου Proceedings of the National Academy of Sciences of the US), δημοσίευε τα ευρήματα των παράνομων πειραμάτων του facebook, που ήταν ωραία και χρήσιμα: «διαπιστώθηκε πειραματικά ότι επιτυγχάνεται μια συναισθηματική επιμόλυνση μεταξύ των χρηστών, που μεταδίδεται σε μεγάλη κλίμακα διαμέσου των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης». Που πάει να πει ότι οι ενδιαφερόμενοι για την ψυχολογία του όχλου, βεβαιώθηκαν στα σίγουρα ότι, αν θέλουν, διαχέουν συναισθήματα μέσω των ιστοσελίδων και των posts του facebook: για παράδειγμα, αν θέλουν κάνουν απαισιόδοξους τους χρήστες ή αν θέλουν τους κάνουν αισιόδοξους, διακινώντας ανάλογα μηνύματα με το app του facebook.
Φυσικά, είναι δύσκολο να πείσεις έναν κάτοικο του facebook πόσο κακό είναι αυτό που κάνει, και πώς μπορεί κάποιος εξυπνότερος να τον χειραγωγήσει μέσα από αυτό που κάνει. Αυτή η δυσκολία να πεισθεί για το πρόβλημα ο χρήστης του facebook και των συναφών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οφείλεται σε κάτι άλλο, που επίσης διαπιστώθηκε με live ψυχολογικά πειράματα. Πρόσφατα (μόλις στις 8 Ιανουαρίου 2015) το δημόσιο πανεπιστήμιο του Οχάϊο κοινοποίησε έρευνα που κατέληγε σε συμπεράσματα καθόλου κολακευτικά για τα θύματα: το ποστάρισμα selfies περιείχε σπέρματα ψυχοπαθολογικού ναρκισσισμού, κι όσο περισσότερα ήταν τα selfies τόσο βαρύτερη ήταν και η περίπτωση του τρελαμένου με την πάρτι του. Δηλαδή, να από πού προέρχεται και ανατροφοδοτείται το πρόβλημα της δυσπιστίας των ναρκισσευόμενων χρηστών, καθώς βιώνουν το Facebook σαν τον καθρέφτη του παραμυθιού που τους λέει πάντα ότι είναι οι ομορφότεροι, και έτσι δεν τα σπάνε μαζί του ακόμη κι αν μάθουν ότι τους δουλεύει.
Η απαισιοδοξία που αποπνέει αυτή η κατάσταση, χαλαρώνει κάπως από την αναγγελία της υπόθεσης Europe v. Facebook. Διότι, δεν είναι απλά ότι βρέθηκαν 75.000 χρήστες που θύμωσαν και δεν το ξέχασαν, αλλά ότι υπήρξε (για πρώτη φορά) και δικαστής που θέλει να δει το αξιόπιστο των καταγγελιών. Καταγγελίες που συνθέτουν μια τρομακτική λίστα.
Αναλυτικά:
(1)ανεφάρμοστες πολιτικές διαφύλαξης ιδιωτικού απόρρητου (2)μη εξουσιοδοτημένη χρήση δεδομένων (3)συμμετοχή στο πρόγραμμα παρακολούθησης πολιτών από την αμερικανική NSA και την αντίστοιχη βρετανική GCHQ, μέσω του παγκόσμιου προγράμματος παρακολούθησης τηλεπικοινωνιών PRISM (4)καταγραφή περιήγησης χρηστών σε ιστοσελίδες μέσω apps και μέσω του κουμπιού like (5)παράνομη χρήση της μηχανής αναζήτησης Graph Search που ενσωματώθηκε στο facebook το 2013 (6)παροχή των προσωπικών δεδομένων των χρηστών σε τρίτους, χωρίς εξουσιοδότηση, και (7)διασύνδεση και αξιολόγηση όλων των βάσεων δεδομένων (Big Data) με σκοπό την ανάλυση και μέτρηση της διαδραστικής δραστηριότητας των χρηστών.
Μπορεί άνετα να ανατριχιάσει κανείς απ’ όσα καταγγέλλονται και μένει να αποδειχτούν. Το άσχημο είναι ότι αυτή η ανατριχίλα ίσως ποτέ δεν θα φτάσει ως τη ραχοκοκαλιά της κοινότητας του facebook, μια κοινότητα που δεν άλλη από εκείνη που (επίσης) ξέχασε πολύ γρήγορα τις πρόσφατες σοβαρότατες υποθέσεις του Μάνινγκ, των Wikileaks του Ασάνζ ή του Σνόουντεν.
Υποθέσεις που κανονικά θα ‘πρεπε να αλλάξουν τη μοίρα του internet, αλλά βρίσκονται ήδη στα αζήτητα και η ανέμελη χαρά επικρατεί στον κυβερνοχώρο. Έτσι, εναπόκειται στην Αυστρία να γράψει ιστορία τον Απρίλιο, όπου για πρώτη φορά το facebook με μορφή ανθρώπων (που θα το εκπροσωπούν), θα δικαστεί για ό,τι του καταλογίζεται. Στην Ιρλανδία όπου βρίσκονται τα γραφεία της διεθνούς διοίκησης του facebook, ανάλογες δίκες δεν ξεκίνησαν καν, μια και κατά τις ισχύουσες διατάξεις εκεί, τέτοιο πλήθος εναγόντων «απειλεί τη δημόσια τάξη».
Μάλλον σωστό, αν σκεφτεί κανείς πώς θα αντιδρούσαν τόσο πολλοί ενάγοντες οργισμένοι από την έκβαση μιας δίκης που θα αφορούσε την αξιοπρέπειά τους. Στην Αυστρία, δεν φοβούνται τις αντιδράσεις. Διότι, ή έχουν φοβερή αστυνομία ή απλά έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη στην λήθη των λαών.
