Matrix 25 χρόνια ….πως μπλέξαμε έτσι

25 χρόνια μετά, είμαστε όλοι παγιδευμένοι στο “The Matrix”. Η κλασσική ταινία επιστημονικής φαντασίας του 1999 προέβλεπε ένα κόσμο σαν αυτό που ζούμε σήμερα, όπου τα ανθρώπινα όντα είναι αποκομμένα μεταξύ τους λόγω της τεχνολογίας. Μας υπενθύμισε όμως ότι η αντίσταση είναι δυνατή.

Είναι μια κινηματογραφική σκηνή γνώριμη σε εκατομμύρια κόσμο:

Ο Morpheus κάθεται απέναντι στον Neo και τον ενημερώνει ότι η πραγματικότητα είναι ένα ψέμα. Εάν ο Neo θέλει να μάθει την αλήθεια της ανθρώπινης ύπαρξης, λέει ο Morpheus, το μόνο που έχει να κάνει είναι να επιλέξει ένα από τα δύο χάπια. “Παίρνεις το μπλε χάπι — η ιστορία τελειώνει, ξυπνάς στο κρεβάτι σου και πιστεύεις ό,τι θέλεις να πιστεύεις. Παίρνεις το κόκκινο χάπι… και σου δείχνω πόσο βαθιά πάει η τρύπα του κουνελιού”.

Σημάδια για μια απαισιόδοξη πρόβλεψη (Matrix)

Αυτή η σκηνή είναι το σημείο καμπής στο “The Matrix”, την κλασική ταινία επιστημονικής φαντασίας που κυκλοφόρησε πριν από 25 χρόνια αυτόν τον μήνα.

Φυσικά, ο Neo επιλέγει το κόκκινο χάπι και μαθαίνει την τρομερή αλήθεια ότι η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης επέτρεψε στις μηχανές να καταλάβουν τη Γη. Πιστεύει ότι είναι το 1999, αλλά στην πραγματικότητα είναι το 2199, και όλα τα ανθρώπινα όντα κοιμούνται μονίμως και τους εκμεταλλεύονται οι ειδικοί της τεχνητής νοημοσύνης σαν πηγή ενέργειας. Ο κόσμος που πιστεύουν ότι βιώνουν είναι στην πραγματικότητα μια εικονική πραγματικότητα γνωστή ως “The Matrix”.

Ο Morpheus, τον οποίο υποδύεται ο Laurence Fishburne, έχει αφοσιωθεί στην απελευθέρωση ατόμων από το Matrix και στην οδήγηση τους σε ένα καταφύγιο που ονομάζεται Σιών. Πιστεύει ότι ο Neo, τον οποίο υποδύεται ο Keanu Reeves, είναι “ο Ένας” που προορίζεται να απελευθερώσει την ανθρωπότητα.

Το Matrix ήταν μεγάλη επιτυχία το 1999 και δημιούργησε δύο sequel το 2003 και ένα άλλο το 2021. Έγινε επίσης σημαντική πολιτιστική επιρροή. Ο όρος “κόκκινο χάπι” χρησιμοποιείται πλέον ευρέως στο Διαδίκτυο για να περιγράψει κάποιον που έχει γίνει σκεπτικιστής για τον τρόπο που συνήθως απεικονίζεται η πολιτική πραγματικότητα.

Η δύναμη της ταινίας έγκειται στον τρόπο που διασκευάζει μια από τις παλαιότερες αλληγορίες στην ιστορία της φιλοσοφίας. Στο έργο του Πολιτεία του Πλάτωνα, ο Αθηναίος φιλόσοφος Σωκράτης περιγράφει κρατούμενους που έχουν περάσει όλη τους τη ζωή σε μια σπηλιά. Μια φωτιά πίσω τους ρίχνει τις σκιές των αντικειμένων σε έναν τοίχο μπροστά τους, και επειδή οι σκιές είναι το μόνο που έχουν δει ποτέ, υποθέτουν ότι αυτό που εμφανίζεται μπροστά στα μάτια τους είναι πραγματικότητα.

Ένας από αυτούς απελευθερώνεται, και παίρνει το δρόμο του προς την επιφάνεια της Γης, όπου βλέπει τον ήλιο και τον πραγματικό κόσμο. Τελικά επιστρέφει στη σπηλιά, επιδιώκοντας να πείσει τους συντρόφους του ότι η πραγματικότητα είναι εκεί έξω και περιμένει να ανακαλυφθεί. Ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι ο φιλόσοφος είναι σαν αυτόν τον δραπέτη κρατούμενο. Είναι δουλειά του να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από την ψευδαίσθηση και να μας διδάξει τι είναι πραγματικά αληθινό.

Η αλληγορία του σπηλαίου είναι μια από τις ανεξίτηλες εικόνες στην ιστορία της δυτικής σκέψης, μια μεταφορά για την ικανότητα των ανθρώπων να απελευθερωθούν από το ψέμα.

Ο Πλάτωνας όμως προειδοποιεί ότι οι κρατούμενοι στο σπήλαιο θα αντισταθούν στην απελευθέρωση και ότι θα μισήσουν τον φιλόσοφο που προσπαθεί να τους διδάξει άγνωστες αλήθειες.

Στο Matrix, αυτή η στάση αντιπροσωπεύεται από τον Cypher, τον οποίο υποδύεται ο Joe Pantoliano, ο οποίος έχει απελευθερωθεί από το Matrix αλλά λαχταρά να επιστρέψει. Για τον Cypher, ο αληθινός κόσμος είναι θλιβερός και πολύ δύσκολος. Έτσι ζήτησε κρυφά από τους πράκτορες της τεχνητής νοημοσύνης να τον βάλουν ξανά πίσω, για να του επιτρέψουν να ξαναμπεί στον κόσμο των ονείρων. “Εγώ επιλέγω το Matrix!” αναφέρει προκλητικά, προσθέτοντας ότι αν οι ψηφιακές του εμπειρίες είναι πιο ευχάριστες από την τρέχουσα ζωή του χωρίς πρίζα, τότε «το Matrix μπορεί να είναι πιο αληθινό από αυτόν τον κόσμο”.

Αν ξαναδούμε το Matrix θα θυμηθούμε πόσο πρωτόγονη ήταν η τεχνολογία μας μόλις πριν από 25 χρόνια. Υπάρχουν υπολογιστές με ογκώδεις οθόνες, κινητά τηλέφωνα με πληκτρολόγια και ένα κάποτε πανταχού παρόν χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας τα σταθερά “καρτοτηλέφωνα”.

Κατά έναν περίεργο τρόπο όμως, η ταινία είναι πιο επίκαιρη σήμερα από ό,τι ήταν το 1999. Με την άνοδο του smartphone και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η γνήσια ανθρώπινη αλληλεπίδραση έχει πέσει κατακόρυφα. Σήμερα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι σαν τον Cypher, που προτιμούν να περνούν το χρόνο τους στις φανταστικές σφαίρες που προσφέρει η τεχνολογία παρά να εμπλακούν σε μια γνήσια σχέση με άλλα ανθρώπινα όντα.

Στην ταινία, ένας από τους εκπροσώπους της τεχνητής νοημοσύνης, ο κακός πράκτορας Smith, τον οποίο υποδύεται ο Hugo Weaving, λέει στον Morpheus ότι η ψεύτικη πραγματικότητα του Matrix διαδραματίζεται το 1999 επειδή εκείνη η χρονιά ήταν “η κορυφή του πολιτισμού σου. Λέω ο πολιτισμός σου, γιατί μόλις αρχίσαμε να σκεφτόμαστε για σένα, έγινε ο πολιτισμός μας”.

Πράγματι, μετά την πρεμιέρα του Matrix, η ανθρωπότητα συνδέθηκε με ένα δικό της matrix. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ζωή μας έχει γίνει καλύτερη από πολλές απόψεις χάρη στο διαδίκτυο και τα smartphone. Αλλά η επιδημία της μοναξιάς και της κατάθλιψης που έχει σαρώσει την κοινωνία αποκαλύπτει ότι πολλοί από εμάς είναι πλέον απομονωμένοι ο ένας από τον άλλον σε κουτάκια δικής μας κατασκευής.

Για τον Πλάτωνα η απάντηση στις αβεβαιότητες του σπηλαίου δεν βρίσκεται σε εσωτερικές τελετουργίες ή μαγικά ξόρκια αλλά μέσα μας, χάρη στη λογική μας.

Για τους σημερινούς κατοίκους της ψηφιακής σπηλιάς, το μονοπάτι πίσω στο φως δεν περιλαμβάνει τη λήψη ενός χαπιού, όπως στο Matrix, ή τη διάσωση από έναν φιλόσοφο. Εμείς οι ίδιοι έχουμε τη δύναμη να αντισταθούμε στον ψηφιακό κόσμο, ακόμη κι αν παραμένουμε συνδεδεμένοι με αυτόν. Μπορείτε να βρείτε υπαινιγμούς μιας αποσυνδεδεμένης “Σιών” στα τραπέζια του ΣαββάτοΚύριακου που απαγορεύονται οι ηλεκτρονικές συσκευές, και σε πανεπιστημιακά σεμινάρια όπου απαγορεύονται οι φορητοί υπολογιστές, ώστε οι μαθητές να μπορούν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Πριν από είκοσι πέντε χρόνια, το Matrix μας πρόσφερε μια μοντέρνα ανατροπή στο σπήλαιο του Πλάτωνα. Σήμερα για άλλη μια φορά ρωτάμε τι χρειάζεται να βρούμε τον δρόμο μας έξω από το μοναχικό σκοτάδι;