Ψηφιακή ανυπακοή (Digital civil disobedience): τακτικές, εργαλεία και θέματα

Ψηφιακή πολιτική ανυπακοή (Digital civil disobedience): τακτικές, εργαλεία και μελλοντικά θέματα

(Αναδημοσίευση με μετάφραση από: Beatrice Martini – blog, “Digital civil disobedience: tactics, tools and future threads”, June 3, 2015, Author Beatrice)

Διαμαρτυρίες, εξεγέρσεις και ταραχές αποτελούν βασικά στοιχεία της ελευθερίας της έκφρασης, συμβάλλοντας στον σχηματισμό της μορφής της κοινωνίας και στην δημόσια συζήτηση καθ’ όλη την ιστορία μας.
Κατά τη διάρκεια των αιώνων, τα άτομα και οι ομάδες έχουν υιοθετήσει αμέτρητες τακτικές για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και για να μάχονται για την δικαιοσύνη – αλλάζοντας με την πάροδο του χρόνου, μετατρέποντας την στρατηγική τους ανάλογα με τις διαφορετικές ιστορικές και πολιτικές συγκυρίες.

Ποια είναι η τρέχουσα κατάσταση σήμερα; Ποια είναι τα εργαλεία που υιοθετήθηκαν από τους διαδηλωτές για την ευαισθητοποίηση, για τις αναταραχές και για την κινητοποίηση;
Η τεχνολογία έχει μπει στον κόσμο του ακτιβισμού και μπορούμε να αναγνωρίσουμε διάφορες μορφές διαμαρτυρίας που συνδυάζουν και offline και online στοιχεία, καθώς και εκφράσεις διαφωνίας που δραστηριοποιούνται αποκλειστικά και μόνο στον ψηφιακό χώρο.
Αυτό το άρθρο έχει ως στόχο να παράσχει μια επισκόπηση του με τι μοιάζει η ψηφιακή πολιτική ανυπακοή (digital civil disobedience) σήμερα, παρατηρώντας το ποιες τακτικές είναι σε χρήση και εξετάζοντας την πιθανή πορεία για την ανάπτυξη των μελλοντικών εργαλείων που θα βοηθήσουν τους παγκόσμιους πολίτες στο να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.

 

Τι είναι η ψηφιακή πολιτική ανυπακοή (Digital civil disobedience)

Μιλώντας για την πολιτική ανυπακοή (civil disobedience) και για την ψηφιακή πολιτική ανυπακοή, απαιτεί εξίσου την αναγνώριση των αντιπαραθέσεων και των συζητήσεων που επηρεάζουν τις δράσεις των ακτιβιστών και τις μελέτες των θεωρητικών, που σχετίζονται με αυτές.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Robin Celikates περιγράφει την πολιτική ανυπακοή ως “μια εκ προθέσεως παράνομη και βασισμένη σε αρχές συλλογική πράξη διαμαρτυρίας (σε αντίθεση και με την νομική διαμαρτυρία και με τα “απλά” ποινικά αδικήματα ή τις “χωρίς κίνητρο” εξεργέσεις), που (σε αντίθεση με την αντίρρηση συνείδησης, η οποία προστατεύεται κιόλας σε ορισμένα κράτη ως θεμελιώδες δικαίωμα) έχει ως πολιτικό σκοπό την αλλαγή συγκεκριμένων νόμων, πολιτικών ή οργάνων”.

Η πολιτική ανυπακοή έχει υιοθετήσει μια ποικιλία από προσεγγίσεις κατά τη διάρκεια των αιώνων, σε μια προσπάθεια να αυξηθεί ο αντίκτυπος της κινητοποίησης των διαδηλωτών και η αποτελεσματικότητα των ενεργειών τους. Ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς τακτικές που υιοθετήθηκαν είναι: οι διαδηλώσεις, οι καταλήψεις, οι καταλήψεις εργασιακών χώρων, οι αποκλεισμοί, οι απεργίες, οι αντίσταση στην καταβολή φόρων, η αντίρρηση συνείδησης, το σαμποτάζ.

Εστιάζοντας στις πιο πρόσφατες δεκαετίες, μπορούμε να υπολογίζουμε ότι η έλευση του διαδικτύου είχε την πιο εντυπωσιακή επίδραση σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 το διαδίκτυο έχει γίνει ένα όλο και πιο (αν και όχι καθολικά) προσβάσιμο δίκτυο (υπολογίζεται ότι από λιγότερο από το 1% που ήταν το 1995, σήμερα περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι on-line/έχει πρόσβαση). Αυτό έχει επηρεάσει έντονα μια πληθώρα από συστατικά της ζωής των παγκόσμιων πολιτών, συμπεριλαμβανομένων και των μηχανισμών της σύγχρονης πολιτικής ανυπακοής και έχει οδηγήσει στην εμφάνιση ενός εντελώς νέου τρόπου για να εκφραστεί η αντίθεση, σε κάτι που γενικά ονομάζεται, ψηφιακή πολιτική ανυπακοή (digital civil disobedience).

Η έννοια της ψηφιακής πολιτικής ανυπακοής δεν είναι ακριβώς κάτι που μπορούμε να ορίσουμε ευθέως – όχι ακόμα, τουλάχιστον.
Η ποικιλομορφία των ομάδων ακτιβιστών έχουν χρησιμοποιήσει την τεχνολογία για την οργάνωση και την ανάπτυξη ψηφιακών εργαλείων και on-line ενεργειών και με τις αξίες και τους στόχους τους, να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό -τόσο πολύ ώστε ακόμη και μέσα στην ίδια ομάδα μπορεί να προκύψει μια ποικιλία θέσεων ταυτόχρονα. Ένα συναρπαστικό στιγμιότυπο από διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας και των ρευμάτων της σκέψης προσφέρει η συζήτηση “Hacktivism, or Fifty Shades of Grey Hat”, που φιλοξενεί την Gabriella Coleman, την Stefania Milan και τον Frank Rieger με οικοδεσπότη τον Oxblood Ruffin (Μάιος 2015).
Η ψηφιακή πολιτική ανυπακοή δεν είναι μια μεταφορά γνωστών πρακτικών πολιτικής ανυπακοής σε έναν ψηφιακό χώρο. Οι τεχνολογίες δικτύωσης έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά, τις δυνατότητες και τα όριά τους και δίνουν την ευκαιρία για τη δημιουργία νέων υποδομών, εργαλείων και διαδικασιών για να εκφραστεί η διαφωνία και η πολιτική δράση.

re:publica 2015 – Hacktivism, or Fifty Shades of Grey Hat

από re:publica
Δημοσιεύτηκε στις 7 Μαΐου 2015
Μάθε περισσότερα εδώ.

Η ιστορία και η πρακτική του hacktivism είναι μια περίπλοκη εργασία. Από πού προέρχεται, ποιος το κάνει και γιατί έχει σημασία; Ή μήπως η όλη συζήτηση είναι εντελώς υπερ-προκατειλημμένη; Μπορείς να συμμετέχεις σε μια συζήτηση με κάποιους ανθρώπους που έχουν σκεφτεί το hacking και την πολιτική αντιπαράθεση σε απευθείας σύνδεση. Και έλα προετοιμασμένος να αμφισβητήσεις ότι θα ακούσεις.
Oxblood Ruffin
Frank Rieger
Gabriella Coleman
Stefania Milan
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Germany (CC BY-SA 3.0 DE)

Μορφές διαμαρτυρίας στον ψηφιακό χώρο

Τα εργαλεία, οι υποδομές και τα σχέδια που έχουν στη διάθεσή τους οι διαδηλωτές που δραστηριοποιούνται στον ψηφιακό χώρο, είναι πολλά και συνεχώς αυξάνονται. Μερικά λειτουργούν αποκλειστικά σε απευθείας σύνδεση (online), μερικά ενισχύουν το δυναμικό των δράσεων που συμβαίνουν ταυτόχρονα και στον πραγματικό (αναλογικό) κόσμο, μερικά καθοδηγούνται από δίκτυα ανώνυμων παραγόντων, κάποια ενδυναμώνονται από άτομα και ομάδες που μοιράζονται τις ταυτότητες και τις ιστορίες τους δημόσια στο κοινό.

Αντλώντας από τις αναλύσεις που πραγματοποιούνται από την Molly Sauter (“The Future of Civil Disobedience Online”) και την Zeynep Tufekci (“Online social change: easy to organize, hard to win”, TED talk) πάνω στις διαφορετικές εκφράσεις της ψηφιακής πολιτικής ανυπακοής, είναι δυνατό να επισημανθούν οι πιο εξέχοντες χαρακτήρες της σύγχρονης μέσω-της-ψηφιακής-δραστηριότητας ανυπακοή σε παγκόσμιο επίπεδο.

Διανομή πληροφοριών

Μια ενέργεια διάδοσης των πληροφοριών είναι σχετική με την απόκτηση και την απελευθέρωση (δημόσια διάδοση) κρυφών ή μυστικών πληροφοριών. Αυτό μπορεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως:

• μια καταγγελία δυσλειτουργιών (πληροφοριοδότηση / whistleblowing) – η πράξη της σκόπιμης δημοσιοποίησης των πληροφοριών που θεωρούνται παράνομες, ανέντιμες ή που δεν είναι σωστές, που διενεργούνται μέσα σε έναν δημόσιο ή ιδιωτικό οργανισμό
• μια εκδιήθηση δεδομένων (data exfiltration) – η παράνομη μεταφορά δεδομένων
• ένα doxing – η έρευνα και η μετάδοση πληροφοριών προσωπικού χαρακτήρα για ένα άτομο σε απευθείας σύνδεση
• πληθοποριστικές (crowd-sourced) έρευνες.

Οι πρακτικές αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εκθέσουν την αδικία, τη διαφθορά και την παραβίαση των δικαιωμάτων, για την ανάκτηση της δικαιοσύνης στις περιπτώσεις ή στις καταστάσεις όπου η πολιτική και τα θεσμικά όργανα φαίνεται πως έχουν αποτύχει (τουλάχιστον κατά την άποψη αυτών που διαμαρτύρονται). Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης είναι ο βασικός παράγοντας που μπορεί να βοηθήσει στρατηγικά στο να δημοσιοποιηθούν και να μεταδοθούν τα νεοαποκτηθέντα δεδομένα.
Για την πλήρη κατανόηση των μεθοδολογιών αυτών, είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι μπορούν να υιοθετηθούν ακόμα και με εγκληματική πρόθεση από άτομα και ομάδες, με στόχο να βλάψουν ευάλωτα άτομα, όπως είναι οι περιπτώσεις της online παρενόχλησης μέσω doxing. Τέτοιες εγκληματικές ενέργειες μπορεί να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην παραβίαση της ιδιωτικής ζωής και της ασφάλειας κάποιου, που δεν έχουν σχέση με άλλες εφαρμογές αυτών των πρακτικών που επιδιώκουν την αναγνώριση δικαιωμάτων, την διαφάνεια και την λογοδοσία. Ωστόσο, είναι βασικό να μην απορρίψει κανείς τις πρακτικές αυτές ως αποκλειστικά επικίνδυνες και επιζήμιες: όπως συνέβη με σχεδόν οποιοδήποτε νέο εργαλείο στην ιστορία -από την φωτιά στην ηλεκτρική ενέργεια και στο ίδιο το διαδίκτυο- ανάλογα με το σκοπό τους, τα ανθρώπινα όντα μπορεί να χρησιμοποιήσουν ότι έχουν στην διάθεσή τους για να φτιάξουν ή για να καταστρέψουν. Οι διαχωριστικές γραμμές, όπως συμβαίνει πολύ συχνά, δεν είναι σαφείς.

Πράξεις διανομής πληροφοριών έχουν υιοθετηθεί από πολλά άτομα και ομάδες κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Αναφερόμενοι στην πιο πρόσφατη ιστορία μας, είναι χαρακτηριστικό και ουσιώδες να θυμηθούμε ομάδες όπως το WikiLeaks και πληροφοριοδότες όπως ο Edward Snowden, η Chelsa Manning, ο William Binney, η Annie Machon.

Στιγμιότυπο από το Exposing the invisible. “Our currency is information” (Εκθέτωντας το αόρατο. “Το νόμισμά μας είναι πληροφόρηση”) – με τον Paul Radu. Tactical Tech Collective. Δες την ταινία (βίντεο διάρκειας 00:16:57).

Αποδιοργάνωση

Ενοχλώντας το status quo με την αποδιοργάνωση της κανονικής ροής των πληροφοριών μπορεί να βοηθήσει στο να επιστήσει την προσοχή σε μια αιτία. Ανάμεσα στις πιο δημοφιλείς τεχνικές για να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα είναι:

• τα website defacements – επιθέσεις που αλλάζουν την οπτική εμφάνιση μιας ιστοσελίδας ή ενός ιστότοπου
• οι δράσεις τύπου distributed denial of service (DDOS) – επιθέσεις που αποστέλλονται από δύο ή περισσότερα άτομα ή από bots με σκοπό να κάνουν μια μηχανή ή έναν πόρο δικτύου μη διαθέσιμο στους προβλεπόμενους χρήστες του

Το δυναμικό αυτής της πρακτικής είναι στην αναγνώριση της δράσης από ένα ευρύ κοινό (πιθανώς μέσω και των μεγάλων μέσων ενημέρωσης), γιαυτό είναι περιορισμένη, κατά συνέπεια, στην δυσκολία να δημιουργήσει την ζητούμενη ευαισθητοποίηση σχετικά με ένα θέμα, αν τελικά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν αναφέρουν την επίθεση.

Οι διασπαστικές τακτικές έχουν υιοθετηθεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 από αμέτρητες ομάδες όπως είναι η Electronic Disturbance Theater, η the Strano Network και πιο πρόσφατα, οι Anonymous.

Κινητοποίηση

Οι ψηφιακές τεχνολογίες δικτύωσης επιτρέπουν την σύνδεση, την οργάνωση και την κινητοποίηση των κοινοτήτων, πιο αποτελεσματικά από ότι ποτέ πριν στην ιστορία.

Φυσικά, λόγω των περιορισμών που προκαλούνται από το κόστος, τη συνδεσιμότητα και το δίκαιο, τα κινητά τηλέφωνα, τα e-mails και τα social media, δεν είναι προσβάσιμα σε όλους και κάτω από καθεστώτα και δικτατορίες χρειάζεται η χρήση των τεχνολογιών δικτύωσης να αναβαθμιστούν με την υιοθέτηση ενισχυμένων τεχνολογιών ανωνυμοποίησης και προστασίας της ιδιωτικής ζωής (βλ. παρακάτω στην παράγραφο σχετικά με την Υποδομή).

Αλλά ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη τις προαναφερθείσες μεταβλητές, οι ψηφιακές δικτυακές τεχνολογίες είναι αισθητά όλο και περισσότερο διαθέσιμες στους παγκόσμιους πολίτες και μπορούν να θεωρηθούν ως εργαλεία που αλλάζουν το παιχνίδι για τους ακτιβιστές που έχουν ανάγκη να χρησιμοποιήσουν εναλλακτικούς βρόχους επικοινωνίας.

Μπορούν να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό στο να :

• παρακάμψουν τους αποκλεισμούς από τα μέσα ενημέρωσης με τον διαμοιρασμό των πληροφοριών με έναν άλλο τρόπο σε ένα καθεστώς που διατηρεί την σιωπή με τα από την κυβέρνηση και το κράτος ελεγχόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης
• διευκολύνουν στο σχηματισμό μιας συλλογικής ταυτότητας υποστηρικτικής προς την διαμαρτυρία και στην κινητοποίηση για να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος των δράσεων
• καταγράψουν και να εκθέσουν αδικίες και παραβιάσεις, επίσης, επιτρέπουν την μετάδοση και πέρα από τα εθνικά σύνορα.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα εργαλεία αυτά έχουν τόσο πλεονεκτήματα όσο και μειονεκτήματα.
Για παράδειγμα, το Twitter μπορεί να είναι ένα υπέροχο εργαλείο για να οργανώσεις προσπάθειες, να προωθήσεις ενημέρωση και για να διαμοιράσεις υποστήριξη (τα hashtags μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικά, όπως αποδείχθηκε πρόσφατα με το #Ferguson ή το #BlackLivesMatter). Την ίδια στιγμή όμως, όπως επίσης τόνισε πρόσφατα η Jillian York κατά τη διάρκεια της ομιλίας για το “The cost of digital civil disobedience” (το κόστος της ψηφιακής πολιτικής ανυπακοής) (ως μέρος του workshop Civil disobedience beyond the state II), πολλοί ακτιβιστές έχουν αρχίσει να προτιμούν το WhatsApp σε αυτό, για διάφορους λόγους: ορισμένοι θεωρούν ότι είναι πιο κατάλληλο για να αποφύγεις κάποια τυχαία online παρενόχληση, κάποιοι βρίσκουν ότι προστατεύει καλύτερα την προσωπική τους ασφάλεια, άλλοι εκτιμούν ότι είναι πιο αποτελεσματικό.

Στιγμιότυπο από το Do not track, “Episode 4: The spy in my pocket”– με τους Harlo Holmes, Nathan Freitas, Julia Angwin, Kate Crawford, Rand Hindi. Από το Upian, the National Film Board of Canada, Arte, Bayerischer Rundfunk, Radio-Canada, RTS και AJ+.
Άλλα επεισόδια από την σειρά: S01E01: “Morning Rituals”, S01E02: “Breaking Ad”, S01E03: “Like Mining”, S01E05: “Big Data: Inside the Algorithm”

Υποδομή

Όταν οι υφιστάμενες υποδομές κινδυνέψουν από πρακτικές συλλογής δεδομένων που καθοδηγούνται από κυβερνήσεις ή εταιρείες, οι ακτιβιστές μπορεί να αποφασίσουν για την κατασκευή νέων και χωρίς συμβιβασμούς, υποδομών.
Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα κατάλυσης υποδομής, μας παρέχεται σήμερα από την μαζική παρακολούθηση. Ενώ δικαιολογείται από τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις, ως απαραίτητη για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και της παιδικής πορνογραφίας, είναι επίσης και μια πρακτική που μπορεί να παραβιάζει τα δικαιώματα της ιδιωτικής ζωής, να περιορίζει τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα και τις ελευθερίες και επίσης να είναι και παράνομη, σε ορισμένα νομικά συστήματα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών όρισε ειδικό εισηγητή για το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή (United Nations Human Rights Council’s, UNHRC).

Μερικά παραδείγματα των εργαλείων και των υποδομών που χτίστηκαν για την προστασία της ιδιωτικής ζωής των πολιτών με διάφορους τρόπους είναι:

• Το Tor – ένα ελεύθερο λογισμικό και ένα ανοικτό δίκτυο που αποσκοπούν στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και της ελευθερίας των χρηστών και στην ικανότητα τους να διεξάγουν εμπιστευτική επικοινωνία χωρίς την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων τους στο Internet
• Το dispora* – ένας ελεύθερος προσωπικός web server που υλοποιεί μια κατανεμημένη υπηρεσία κοινωνικής δικτύωσης, που βασίζεται στις βασικές αξίες της αποκέντρωσης, της ελευθερίας και της προστασίας της ιδιωτικής ζωής
• Τα Open Whisper Systems apps – διάφορες εφαρμογές επικοινωνίας, μεταξύ των οποίων: το RedPhone, μια δωρεάν και open source Android εφαρμογή που παρέχει απ’ άκρου εις άκρον (end-to-end) κρυπτογράφηση για τηλεφωνικές κλήσεις, το Signal, μια ελεύθερη και ανοιχτού κώδικα εφαρμογή για iPhone που χρησιμοποιεί απ’ άκρου εις άκρον κρυπτογράφηση, επιτρέποντας στους χρήστες να στέλνουν μηνύματα και να πραγματοποιούν κλήσεις, διατηρώντας παράλληλα την επικοινωνία τους ασφαλή.
• Τα Εναλλακτικά VPNs (Virtual Private Networks) – οι εναλλακτικές συνδέσεις δικτύου, για παράδειγμα, συχνά παρέχονται σε κοινότητες έρχονται αντιμέτωπες με τον κρατικό έλεγχο και την λογοκρισία σχετικά με τις ανακοινώσεις από ακτιβιστές από άλλες χώρες (στην πραγματικότητα, η χρήση ενός VPN έχει αρχίσει πλέον να συνιστάται ως απαραίτητη για όλα τα άτομα που απλά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο σήμερα)

Το δύσκολο σημείο εδώ είναι ότι: τα εργαλεία αυτά συχνά απαιτούν σημαντική λειτουργική προσπάθεια από μέρους του χρήστη προκειμένου να λειτουργήσουν και μόνο ένας περιορισμένος αριθμός πολιτών και ακτιβιστών σε όλο τον κόσμο γνωρίζουν σήμερα γι’ αυτά και το πώς να τα χρησιμοποιούν. Είναι λογικό: όλο αυτό το σενάριο είναι πολύ νέο και συνεχώς μεταβαλλόμενο. Ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό για τους προγραμματιστές, τους ικανούς κατασκευαστές τεχνολογίας και τους εκπαιδευτικούς να εργαστούν από κοινού για τη διάδοση της γνώσης και των προσπαθειών κατάρτισης και με τις τεχνικές εξελίξεις για την παροχή στους παγκόσμιους πολίτες με τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία, για να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί και να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους.

Τι υπάρχει μετά; Μια πιθανή διαδρομή

Το άρθρο αυτό παρείχε μια σύντομη εικόνα των τακτικών και των εργαλείων της ψηφιακής πολιτικής ανυπακοής. Ήδη, όμως, σε μια συνοπτική μορφή του, καθιστά σαφές ότι ο νέος αυτός χώρος πρακτικής, γίνεται ολοένα και πιο σημαντικός για την ευαισθητοποίηση πάνω στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τόσο σε παγκόσμια όσο και σε τοπική κλίμακα και για να αγωνιστούμε για τις θετικές αλλαγές στη νομοθεσία, στις πολιτικές και στους θεσμούς.

Ωστόσο, όπως ήδη αναφέρθηκε, η γνώση αυτών των εργαλείων και πρακτικών δεν είναι ακόμη ευρέως διαδεδομένη, ακόμα και οι πιο ψηφιακά εξοπλισμένοι ακτιβιστές συχνά μάχονται με τα λειτουργικά όρια και τις προκλήσεις.
Έτσι, ποιο είναι το επόμενο βήμα;

Αυτό το ερώτημα συχνά συζητείται αυτή τη στιγμή, και κατά την πρόσφατη ημερίδα Civil Disobedience Beyond the State II, η Gabriella Coleman πρότεινε μια υπόθεση που ακούγεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.
Πρότεινε να εξετάσουμε άλλα ιστορικά παραδείγματα για να δούμε αν υπήρξε οποιαδήποτε τοποθέτηση μάθησης που θα μπορούσαμε να αντλήσουμε από το παρελθόν για να καταλάβουμε το πώς να προχωρήσουμε μπροστά.
Το παράδειγμα που διάλεξε ήταν αξιοσημείωτο: Την ιστορία του ελεύθερου λογισμικού.

Σε μια εξαιρετικά σύντομη ανακεφαλαίωση: το 1983, ως απάντηση στην εμφάνιση του ιδιόκτητου λογισμικού (το οποίο σε διαφορετικό βαθμό αποτρέπει τους χρήστες από τη μελέτη, την τροποποίηση και την κοινή χρήση του λογισμικού), ο Richard Stallman, από το MIT Artificial Intelligence Laboratory, ξεκίνησε το GNU Project, μια συλλογική προσπάθεια για τη δημιουργία ενός λειτουργικού συστήματος που να σέβεται την ελευθερία. Τα επόμενα χρόνια είδαμε την έλευση του όρου “free software”/ελεύθερο λογισμικό (ο επίσημος ορισμός του δόθηκε στη δημοσιότητα το 1986) και του Free Software Foundation (Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού).
(βλ. Free as in Freedom (2.0): Richard Stallman and the Free Software Revolution και Free Society – Selected Essays of Richard M. Stallman)
Η έννοια του ελεύθερου λογισμικού ήταν επαναστατική – έδωσε στους τελικούς χρήστες την πλήρη ελευθερία στη χρήση, στη μελέτη, στην ανταλλαγή και στην τροποποίηση του λογισμικού. Αλλά το δυναμικό της δεν θα μετατρέπονται σε νέες και δημοφιλείς υποδομές και εργαλεία κατά την διάρκεια μιας νύχτας.
Χρειάστηκαν πολλά χρόνια δουλειάς, από εκατοντάδες προγραμματιστές, οι περισσότεροι από τους οποίους εθελοντές, για να αναπτύξουν αυτό το λειτουργικό σύστημα. Το 1991, το Linux, ο ελεύθερος πυρήνας γραμμένος από τον Linus Torvalds, αναπτύχθηκε, και σταδιακά άρχισε να προσελκύει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης – Σήμερα, ο συνδυασμός του GNU και του Linux χρησιμοποιείται από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έγιναν μια συναρπαστική στιγμή για τον κόσμο του ελεύθερου λογισμικού. Οι προγραμματιστές της εποχής εκείνης ήταν “οι κληρονόμοι ενός παλαιότερου πολιτισμού hacking που άνθισε στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, όταν οι υπολογιστές ήταν ακόμα νέοι, μια κοινότητα που πίστευε ότι το λογισμικό θα πρέπει να είναι κοινό και ότι όλοι θα επωφεληθούν, ως αποτέλεσμα αυτού. […] Χάρη στην εμφάνιση των σχετικά χαμηλού κόστους, αλλά πανίσχυρων προσωπικών υπολογιστών και της παγκόσμιας καλωδίωσης του διαδικτύου, οι νέοι hackers [ήταν] ασύγκριτα πιο πολλοί, πιο παραγωγικοί και πιο ενωμένοι από ότι ήταν οι πρόγονοί τους. Συνδέονταν με έναν στόχο-εντολή: να γράψουν εξαιρετικό λογισμικό και με ένα κώδικα-εντολή: ότι αυτό το λογισμικό θα πρέπει να είναι ελεύθερα διαθέσιμο σε όλους”. Τα επιτεύγματά τους έχουν αποδειχθεί ανθεκτικά με το πέρασμα του χρόνου.

Το τι μπορούμε να μάθουμε από αυτό, είναι ότι όταν σκεφτόμαστε τις δυσκολίες που βιώνουμε σήμερα με τα εργαλεία που έχουν ως στόχο να διατηρήσουν την ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα στην διαμαρτυρία, μπορούμε να θυμηθούμε ότι αξίζει τον κόπο να επιτρέψουμε να δοθεί περισσότερος χρόνος για την ανάπτυξη αυτών των νέων υποδομών.
Η απ’ άκρου εις άκρον (end-to-end) κρυπτογράφηση (δηλ. εξασφαλίζοντας ότι το μήνυμα έχει μετατραπεί σε ένα μυστικό μήνυμα από τον αρχικό αποστολέα και η αποκωδικοποίηση του είναι εφικτή μόνο από τον τελικό αποδέκτη του) είναι ένα ισχυρό εργαλείο στη διάθεσή μας, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός προγραμματιστών εργάζεται κάθε μέρα (όπως γινόταν και με το ελεύθερο λογισμικό, συχνά ως εθελοντές) για τη δημιουργία νέων εργαλείων για την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών σε όλο τον κόσμο, καθώς η ξαφνική διαθεσιμότητα προηγμένων και σχετικά χαμηλού κόστους, συσκευών έκανε την μεγάλη διαφορά για την ανάπτυξη των αναδυόμενων τεχνολογιών στη δεκαετία του ’90, κάτι παραπλήσια συγκρίσιμο θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβεί και στο εγγύς μέλλον.
Όλα αυτά θα βοηθήσουν στο να διαφοροποιήσουν τα εργαλεία που θα έχουν στη διάθεσή τους οι σημερινοί διαδηλωτές στον ψηφιακό χώρο – και αυτό θα είναι το κλειδί για την αποτελεσματικότητα των ενεργειών τους, δεδομένου ότι, όπως αποδεικνύεται από τους αιώνες (offline) πολιτικής ανυπακοής, το να είσαι εξοπλισμένος με μια ποικιλία από τακτικές σου παρέχει ισχυρότερη υποστήριξη και καθιστά πιο δύσκολο να εξουδετερωθούν οι διαμαρτυρίες από την επιβολή του νόμου (θεμιτή και αθέμιτη).

Συμπερασματικά

Η πολιτική ανυπακοή είναι μια πράξη διαμαρτυρίας που πάντα θα είναι θεμελιώδους σημασίας για τη συλλογική ικανότητα να εκφραστεί η διαφωνία. Παράλληλα, τα νέα ψηφιακά μέσα και οι τακτικές παρουσιάζουν μια αξιόλογη ευκαιρία για το μέλλον των πολιτικών δικαιωμάτων. Παράλληλα με τις ήδη υπάρχουσες μορφές έκφρασης της διαφωνίας, παρέχουν στους παγκόσμιους πολίτες και στους ακτιβιστές τα μέσα εκείνα για να είναι σε θέση να ανταγωνιστούν με τις δομές που δημιουργούνται από τα θεσμικά όργανα ενάντια σε όποιους διαμαρτύρονται και προσφέρουν τη δυνατότητα να αυξηθεί ο αντίκτυπος των ενεργειών τους, στο όνομα των δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης.

Κατανοώντας, υιοθετώντας και βελτιώνοντας τις νέες αυτές πρακτικές είναι ουσιαστικής σημασίας για την υπεράσπιση των παγκόσμιων πολιτικών ελευθεριών και μόνο μέσα από μια συλλογική προσπάθεια θα κατανοήσουμε, θα υιοθετήσουμε και θα βελτιώσουμε αυτή την ευκαιρία, για να είμαστε σε θέση να συμβάλουμε στη δημιουργία υπεύθυνων και δίκαιων κοινωνιών σε όλο τον κόσμο.

Παραπομπές/βιβλιγραφία:

• Civil Disobedience - Between Symbolic Politics and Real Confrontation – Robin Celikates , Critical Legal Thinking (July 2, 2012)
• Hacktivism, or Fifty Shades of Grey Hat – panel discussion with Gabriella Coleman, Stefania Milan, Frank Rieger, moderated by Oxblood Ruffin (May 7, 2015)
• The Future of Civil Disobedience Online – Molly Sauter, io9 (June 17, 2013)
• Whistleblowing: A case for Civil Disobedience – Manohar Kumar
• Doxing: an etymology – Megan Garber, The Atlantic (March 6, 2014)
• The history of DDoS attacks as a tool of protest – Joseph Cox, Motherboard (October 1, 2014)
• LOIC will tear us apart’: the impact of tool design & media portrayals in the success of DDOS attacks – Molly Sauter, American Behavioral Scientist (March 15, 2013)
• Online social change: easy to organize, hard to win – Zeynep Tufekci, TED talk (October 2014)
• What Happens to #Ferguson Affects Ferguson: Net Neutrality, Algorithmic Filtering and Ferguson – Zeynep Tufekci, Message (August 14, 2014)
• Why I refrained from joining Twitter all these years…but joined in the end nonetheless – Maria Xynou (May 13, 2015)
• Witness’ library of free resources for video activists, trainers and their allies – the resources can be sorted by by issue, content type, user type and topic and most of them are available in English, Spanish, Portuguese, Arabic, French.
• How we can use livestreaming apps to promote justice – Sam Gregory, Wired (May 10, 2015)
• If you use the Internet, you need a VPN. Here’s why – Kashmir Hill, Fusion (May 15, 2015)
• The Info-Activism how-to guide – Digital tools – Tactical Technology Collective
• Me & my shadow – Tactical Technology Collective
• Activist or protester? How to keep you and your communications safe wherever your campaigning takes you – Electronic Frontier Foundation
• Human rights defender? Recipes for organizations who need to keep safe from government eavesdroppers – Electronic Frontier Foundation
• Surveillance in the South: human rights defenders under threat – Renata Avila
• Freedom of expression, encryption and anonymity – World Wide Web Foundation, in partnership with the Centre for Internet and Human Rights at European University Viadrina, Oficina Antivigilância at the Institute for Technology and Society — ITS Rio, Derechos Digitales.
• Do Not Track – a personalized documentary series about privacy and the web economy, by Upian, the National Film Board of Canada, Arte, Bayerischer Rundfunk, Radio-Canada, RTS and AJ+.