Μελετητές ανακάλυψαν πίσω από μεσαιωνική περγαμηνη, κρυμμένο κατάλογο με αστέρια του αρχαίου αστρονόμου Ίππαρχου
Μελετητές με την χρήση πολυφασματικής απεικόνισης αποκάλυψαν ένα κρυμμένο πρωτότυπο κείμενο γραμμένο στο χειρόγραφο Codex Climaci Rescriptus που προήρθε από το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στην Αίγυπτο.
Το κρυμμένο κείμενο φαίνεται να ανήκει στον Έλληνα αστρονόμο Ίππαρχο τον Ρόδιο, ο οποίος συχνά αποκαλείται «πατέρας της αστρονομίας». Του αποδίδεται η ανακάλυψη της μετάπτωσης της Γης (πώς ταλαντεύεται στον άξονά της) και ο υπολογισμός των κινήσεων του Ήλιου και της Σελήνης, μεταξύ άλλων επιτευγμάτων.
Ο Ίππαρχος πιστεύεται επίσης ότι συνέτασσε έναν κατάλογο αστεριών, ίσως την παλαιότερη γνωστή απόπειρα χαρτογράφησης του νυχτερινού ουρανού μέχρι σήμερα, κάπου μεταξύ 162 και 127 π.Χ., με βάση αναφορές σε ιστορικά κείμενα.
Οι μελετητές αναζητούν αυτόν τον κατάλογο για αιώνες. Τώρα, χάρη σε μια τεχνική που ονομάζεται πολυφασματική απεικόνιση, βρήκαν μέρος αυτού του καταλόγου αστεριών του Ίππαρχου. Ήταν κρυμμένο κάτω από χριστιανικά κείμενα σε μεσαιωνική περγαμηνή, σύμφωνα με μια νέα εργασία που δημοσιεύτηκε στο Journal for the History of Astronomy.
Η πολυφασματική απεικόνιση είναι μια μέθοδος που λαμβάνει από ένα αντικείμενο ορατές εικόνες σε μπλε, πράσινο και κόκκινο χρώμα και τις συνδυάζει με μια υπέρυθρη εικόνα και μια εικόνα ακτίνων Χ. Αυτή η τεχνική μπορεί να αποκαλύψει μικρές νότες χρωστικής ουσίας, καθώς και κρυμμένα σχέδια ή γραφές κάτω από διάφορα στρώματα μπογιάς ή μελανιού.
Για παράδειγμα, οι ερευνητές είχαν χρησιμοποιήσει προηγουμένως την τεχνική για να αποκαλύψουν κρυμμένο κείμενο σε τέσσερα κομμάτια πάπυρου που βρέθηκαν στην Νεκρά Θάλασσα, που προηγουμένως πίστευαν ότι ήταν άγραφα.
Και πέρυσι, Ελβετοί επιστήμονες χρησιμοποίησαν πολυφασματική απεικόνιση για να ανακατασκευάσουν φωτογραφικές πλάκες που δημιούργησε ο Γάλλος φυσικός Gabriel Lippmann, ο οποίος πρωτοστάτησε στην έγχρωμη φωτογραφία και κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής του 1908 για τις προσπάθειές του.
Η τρέχουσα εργασία προέκυψε από έρευνα στη περγαμηνή Codex Climaci Rescriptus, που προήλθε από το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στη χερσόνησο του Σινά στην Αίγυπτο. Αποτελείται από 11 μεμονωμένα χειρόγραφα, με αραμαϊκά κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και ελληνικό κείμενο της Καινής Διαθήκης, και άλλου περιεχομένου.
Τα κείμενα αυτά χρονολογούνται στον 6ο, 7ο και 8ο αιώνα, αντίστοιχα. Ο κώδικας φυλάσσονταν στο Westminster College στο Cambridge μέχρι το 2010, όταν ο Steve Green, πρόεδρος του Hobby Lobby, τον αγόρασε από τον Sotheby’s. Τώρα είναι μέρος της Πράσινης Συλλογής που εκτίθεται στο Μουσείο της Βίβλου στην Ουάσιγκτον, αν και μερικά φύλλα έχουν αποθηκευτεί αλλού.
Ήταν κοινή πρακτική εκείνη την εποχή το ξύσιμο μίας παλιάς περγαμηνής για επαναχρησιμοποίηση της. Αρχικά, οι μελετητές υπέθεσαν ότι η παλαιότερη γραφή ήταν περισσότερο χριστιανικά κείμενα. Αλλά όταν ο Πίτερ Ουίλιαμς (Peter Williams), ένας βιβλιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ζήτησε από τους φοιτητές του να μελετήσουν τις σελίδες ως ειδική εργασία το 2012, ένας από αυτούς εντόπισε ένα ελληνικό απόσπασμα του αστρονόμου Ερατοσθένη.
Αυτό δικαιολογούσε περαιτέρω έρευνα, έτσι ο Williams στράφηκε σε επιστήμονες στην βιβλιοθήκη Early Manuscripts Electronic Library στην Καλιφόρνια και στο Πανεπιστήμιο του Rochester στη Νέα Υόρκη για να πραγματοποιήσουν πολυφασματική απεικόνιση των σελίδων του. Η τεχνική αποκάλυψε εννέα ολόκληρα φύλλα που αφορούσαν την αστρονομία, που χρονολογούνται μεταξύ 5ου και 6ου αιώνα. Όχι μόνο το απόσπασμα του Ερατοσθένη για τους μύθους της προέλευσης των αστεριών, αλλά και ένα διάσημο ποίημα (Φαινόμενα, περίπου 3ος αιώνας π.Χ.) που περιγράφει αστερισμούς.
Ο Ουίλιαμς πέρασε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του κατά τη διάρκεια του lockdown της πανδημίας μελετώντας τις εικόνες που προέκυψαν και μια μέρα σημείωσε ότι αυτό που έβλεπε φαινόταν να είναι οι συντεταγμένες του αστερισμού Στέφανος Βόρειος (Corona Borealis). Επικοινώνησε αμέσως με τον ιστορικό επιστήμης Victor Gysebergh του CNRS στο Παρίσι σχετικά με την ανακάλυψή του. «Ήμουν πολύ ενθουσιασμένος από την αρχή», είπε ο Gysembergh στο Nature. «Ήταν αμέσως σαφές ότι είχαμε συντεταγμένες αστεριών».
Ο Gysebergh και ο συνάδελφός του, Emanuel Zingg του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, μετέφρασαν το μονοσέλιδο απόσπασμα ως εξής:
Ο Στέφανος Βόρειος, που βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο, σε μήκος εκτείνεται από 9°¼ από την πρώτη μοίρα του Σκορπιού έως 10°¼ στο ίδιο ζώδιο (δηλαδή στον Σκορπιό). Σε πλάτος εκτείνεται από 6°¾ από 49° από τον Βόρειο Πόλο έως 55°¾.
Μέσα σε αυτό, το αστέρι στη Δύση δίπλα στο φωτεινό οδηγεί (δηλαδή είναι το πρώτο που ανατέλλει), όντας στο Σκορπιό 0,5°. Το τέταρτο αστέρι στα ανατολικά του φωτεινού είναι το τελευταίο (δηλαδή που ανατέλλει) [. . .]10 49° από τον Βόρειο Πόλο. Το νοτιότερο είναι το τρίτο μέτρημα από το φωτεινό προς την Ανατολή, που απέχει 55°¾ από τον Βόρειο Πόλο.
Θα μπορούσε όμως αυτό το απόσπασμα να αποδοθεί στον Ίππαρχο; Ενώ είναι επιφυλακτικοί σχετικά με την οριστική απόδοση, οι συγγραφείς αναφέρουν αρκετά στοιχεία που φαίνεται να συνδέουν το κείμενο με τον Έλληνα αστρονόμο. Για παράδειγμα, ορισμένα από τα δεδομένα καταγράφονται με έναν ασυνήθιστο τρόπο, που όμως συνάδει με το μοναδικό άλλο σωζόμενο έργο του Ίππαρχου.
Και οι συγγραφείς μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν αστρονομικούς χάρτες για να προσδιορίσουν ότι οι παρατηρήσεις που καταγράφονται στο κείμενο πιθανότατα έγιναν γύρω στο 129 π.Χ., όταν ο Ίππαρχος θα εργαζόταν στον κατάλογό του.
Μέχρι στιγμής, έχουν ανακτηθεί μόνο οι συντεταγμένες για τον Στέφανος Βόρειος (Corona Borealis), αλλά οι ερευνητές πιστεύουν ότι είναι πολύ πιθανό ο Ίππαρχος να χαρτογράφησε ολόκληρο τον νυχτερινό ουρανό σε κάποιο σημείο, συμπεριλαμβανομένων όλων των ορατών αστεριών, ακριβώς όπως έκανε ο Πτολεμαίος στην μετέπειτα πραγματεία του “Μαθηματική Σύνταξις” (Almagest). Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ο κατάλογος του Ίππαρχου ήταν μια από τις πηγές που χρησιμοποίησε ο Πτολεμαίος κατά τη σύνταξη της πραγματείας του.
Στην πραγματικότητα, οι μελετητές διαπίστωσαν ότι οι υπολογισμοί των συντεταγμένων του Ίππαρχου ήταν στην πραγματικότητα πολύ πιο ακριβείς από εκείνους του Πτολεμαίου και σωστοί σε ένα βαθμό. Αυτό ήταν ένα εκπληκτικό κατόρθωμα, δεδομένου ότι το τηλεσκόπιο δεν είχε ακόμη εφευρεθεί.
Υποθέτουν ότι ο Ίππαρχος πιθανότατα χρησιμοποίησε έναν οπτικό σωλήνα που ονομάζεται διόπτρα ή μια σφαίρα για να κάνει τους υπολογισμούς του. Και ελπίζουν ότι άλλα τμήματα του καταλόγου των χαμένων αστεριών να κρύβονται ακόμα στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού και να βρεθούν καθώς οι τεχνικές απεικόνισης συνεχίζουν να βελτιώνονται.
